ผู้ป่วยเบาหวานที่ใช้ Metformin เสี่ยงภาวะขาดวิตามินบี12 จริงหรือ?

Metformin เป็นยารักษาโรคเบาหวานแบบที่ 2 ส่วนวิตามินบี 12 เป็นสารอาหารที่จำเป็นต่อประสาทและเม็ดเลือด มีในอาหารที่มาจากสัตว์ เช่น นม, ชีส, โยเกิร์ต, ไข่ สาเหตุที่พบบ่อยที่ทำให้ขาดวิตามินบี 12 เช่น การติดเชื้อ, ภาวะ malabsorption, เป็นโรคบางชนิด (Crohn’s disease, pernicious anemia), การบริโภคไม่เพียงพอ ผู้ที่ขาดอาจไม่แสดงอาการใด หรือมีภาวะ megaloblastic anemia หรือ neuropathy (หรือทั้งสองอย่าง) ส่วนอาการอื่นที่อาจพบ เช่น ซึมเศร้า, หงุดหงิด, การเรียนรู้ลดลง, ลิ้นอักเสบ, ปากเป็นแผล, รบกวนการเคลื่อนไหวและการมองเห็น 

ทำไม Metformin ทำให้ขาดวิตามินบี 12

เมื่อไม่นานมานี้ องค์กรควบคุมยาและผลิตภัณฑ์ดูแลสุขภาพ ประเทศสหราชอาณาจักร (Medicines and Healthcare products Regulatory Agency หรือ MHRA) มีการรายงานว่า 1 ใน 10 คนที่ใช้ยา Metformin จะมีวิตามินบี 12 ต่ำ ซึ่งผู้ป่วยที่พบปัญหานี้มีมากกว่าในอดีตที่เคยคาดการณ์ไว้ เป็นที่รู้กันว่าการใช้ยา metformin เป็นเวลานานทำให้วิตามินบี 12 ลดลง อาจเกิดจากหลายปัจจัย เช่น 

• รบกวนการเคลื่อนไหวของลำไส้
•  รบกวนการเจริญของแบคทีเรียในลำไส้
• รบกวนการดูดซึมวิตามินบี 12 ที่ลำไส้เล็ก 

สำหรับผู้ที่เป็นโรคเบาหวานทานยา “Metformin ซึ่งอาจทำให้เกิดภาวะ ขาดวิตามินบี 12 และกลายเป็นโรคปลายประสาทอักเสบได้ โดยภาวะนี้พบในผู้ป่วยเบาหวานมากกว่า 50% โดยผู้ป่วยจะมีอาการชา ปวดเหมือนเข็มตำ กล้ามเนื้ออ่อนแรง หรือกล้ามเนื้อเป็นตะคริว ในช่วงแรกที่เป็นจะไม่ค่อยมีอาการทำให้สังเกตได้ยาก หากปล่อยไว้จนกระทั่งเส้นประสาทถูกทำลายจะไม่สามารถรักษาให้กลับมาเป็นปกติได้  

ใครบ้างที่ควรระวังการใช้ Metformin

1.ผู้ที่ต้องปรับเพิ่มความแรงของยา Metformin 

2.ต้องใช้ยา Metformin ติดต่อกันเป็นเวลานาน 

3.ผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยง 

• มีระดับวิตามินบี 12 ต่ำอยู่ก่อนแล้ว
• มีการดูดซึมวิตามินบี 12 ได้ไม่ดี เช่น ผู้สูงอายุ ผู้ที่ตัดกระเพาะอาหาร อาจตัดทั้งหมดหรือตัดบางส่วน ผู้ที่เป็นโรค Crohn’s disease หรือ Bowel inflammatory disorders
• บริโภควิตามินบี 12 ไม่เพียงพอ เช่น ไม่บริโภคอาหารที่มาจากสัตว์ มีการใช้ยาในกลุ่มยาลดการหลั่งกรด กลุ่ม Proton pump inhibitors (PPIs) หรือ Colchicine
• ผู้ที่มีพันธุกรรมที่จะขาดวิตามินบี 12 และ ผู้ที่ขาด Transcobalamin II ยิ่งมีโอกาสเกิดภาวะนี้มากกว่าคนอื่น ๆ

คำแนะนำในการใช้ยา Metformin

หากใช้ยา Metformin แล้วมีอาการที่แสดงถึงการขาดวิตามินบี 12 หรือมีอาการเหล่านี้อยู่แล้วกลับแย่ลง ได้แก่ มีความอ่อนล้ามาก มีอาการเหน็บชา ผิวซีดหรือผิวเหลือง ลิ้นอักเสบ โดยผู้ป่วยยังคงสามารถรับประทาน Metformin ต่อไปได้ แต่ควรรักษาอาการขาดวิตามินบี 12 ควบคู่ไปด้วย อย่าหยุดใช้ยาเองโดยไม่ได้ปรึกษาแพทย์ผู้ให้การรักษา

ผลข้างเคียงจากการใช้ยา Metformin

การใช้ยา Metformin อาจทำให้เกิดภาวะเลือดเป็นกรดชนิดอันตรายถึงแก่ชีวิต โดยเฉพาะผู้ป่วยโรคตับ โรคไต หัวใจวาย มีภาวะติดเชื้อรุนแรง มีภาวะขาดน้ำ หรือผู้ที่ดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณมาก 

ผลข้างเคียงอื่น ๆ จากการใช้ยา Metformin ที่มักพบได้บ่อย เช่น 

• มีภาวะขาดวิตามินบี 12

• คลื่นไส้ อาเจียน
• ท้องเสีย
• หายใจเร็ว หรือหายใจตื้น
• มีไข้ หนาวสั่น รู้สึกไม่สบายตัว
• รู้สึกไม่สบายท้อง
• ปวดหลัง หรือปวดกล้ามเนื้อ
• ปัสสาวะติดขัด
• ง่วงซึมตลอดเวลา

แนะนำให้ผู้ป่วยเบาหวานที่ได้รับยา Metformin เป็นเวลานาน แล้วมีภาวะขาดวิตามินบี 12 โดยเฉพาะผู้ที่มีโรคแทรกซ้อน ได้แก่ โรคโลหิตจาง หรือโรคปลายประสาทอักเสบ ควรได้รับวิตามินบี 12 ตั้งแต่เริ่มมีอาการระยะเริ่มต้น เพื่อลดการลุกลามของโรคและทำให้เส้นประสาทที่ถูกทำลายสามารถกลับมาทำงานได้ตามปกติ หากใครรับประทานยา Metformin แล้วเริ่มมีอาการอ่อนล้า เป็นเหน็บชา อาจเสี่ยงต่อภาวะขาดวิตามินบี 12 ให้รีบปรึกษาแพทย์ประจำตัวในทันที เพื่อให้ได้รับการรักษาได้ทันก่อนที่อาการจะลุกลาม กลายเป็นโรคปลายประสาทอักเสบที่ไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้

แหล่งข้อมูลอ้างอิง:
– web pharmacy.mahidol คลังข้อมูลยา
– web pobpad, web fascino
เรียบเรียงข้อมูลโดย: CHULALAKPHARMACY.COM