ต่อมใต้สมอง  (Pituitary gland) คืออะไร

ต่อมใต้สมอง หรือต่อมพิทูอิทารี หรือไฮโปไฟซีส (pituitary หรือ hypophysis) รูปร่างค่อนข้างกลมคล้ายถั่ว (bean-shaped) ขนาดประมาณ 1.2 x 1.5 เซนติเมตร (Pituitary Gland) มีขนาดประมาณเม็ดถั่วลันเตา มีน้ำหนักราว 0.5 กรัม เป็นต่อมที่อยู่ติดกับส่วนล่างของสมองส่วน ไฮโปทาลามัส แบ่งได้ 3 ส่วนคือ ต่อมใต้สมองส่วนหน้า ส่วนกลาง และส่วนหลัง

ต่อมใต้สมองส่วนหน้าและส่วนกลาง และมีต้นกำเนิดมาจากเนื้อเยื่อชนิดเดียวกัน ดังนั้นจึงกล่าวได้ว่าเป็นหน่วยเดียวกัน ซึ่งถือได้ว่าเป็นต่อมไร้ท่อแท้จริง ขณะที่ต่อมใต้สมองส่วนหลัง เป็นส่วนหนึ่งของเนื้อเยื่อประสาท ที่ไม่ได้สร้างฮอร์โมนได้เอง แต่มีปลายแอกซอนของนิวโรซีครีทอรีเซลล์ (Neurosecretory cell) จากไฮโปทาลามัสมาสิ้นสุด และหลั่งฮอร์โมนประสาทออกมาสู่กระแสเลือด

ต่อมใต้สมอง (Pituitary gland หรือ Hypophysis) เป็นต่อมไร้ท่อขนาดเล็ก อยู่ใต้สมองใหญ่ (จึงได้ชื้อว่า ต่อมใต้สมอง) และอยู่ในส่วนของกระดูกฐานสมอง ด้านบนจะมีเส้นประสาทตาพาดอยู่ ดังนั้นโรคของต่อมใต้สมองจึงส่งผลถึงการมองเห็นได้
ต่อมใต้สมอง เป็นต่อมสำคัญที่สร้าง(Produce) และ/หรือหลั่ง(Secrete) และ/หรือเก็บกัก(Store) ฮอร์โมนหลายชนิด เพื่อควบคุมการทำงานของอวัยวะต่างๆ เช่น รังไข่ อัณฑะ ต่อมไทรอยด์ และต่อมหมวกไต

ต่อมใต้สมอง  แบ่งเป็น 3 ส่วน/กลีบ คือ

1. ต่อมใต้สมองกลีบหน้า(Anterior lobe อีกชื่อคือ Adenohypophysis หรือ Pars anterior): เป็นกลีบที่ใหญ่ที่สุด ประมาณ 80%ของเนื้อที่ต่อมใต้สมองทั้งหมด มีหน้าที่สร้างฮอร์โมนทั้งหมด 6 ชนิด ได้แก่
   ฮอร์โมนเพื่อการเจริญเติบโต/ Growth hormone(GH)หรือ Human growth hormone(HGH)Adrenocorticotropic hormone (ACTH), Thyroid-stimulating hormone (TSH)Luteinizing hormone (LH)Follicle-stimulating hormone (FSH)Prolactin (PRL)ทั้งนี้การทำงานสร้าง/หลั่งฮฮร์โมนจากต่อมใต้สมองกลีบหน้านี้อยู่ภายใต้การกำกับควบคุมของสมองส่วนไฮโปธาลามัส
   
2. ต่อมใต้สมองกลีบคั่นกลาง(Intermediate lobe ชื่ออื่นคือ Pars intermedia): จะอยู่ระหว่างต่อมใต้สมองกลีบหน้าและกลีบหลัง ซึ่งในคน ต่อมฯส่วนนี้จะมีขนาดเล็กมากๆ และกระจายอยู่ในต่อมฯส่วนหน้า จึงมักนับรวมเป็นส่วนของต่อมฯกลีบหน้า เซลล์ของต่อมฯส่วนนี้จะสร้างฮอรโมน Melanocyte-stimulating hormone(MSH)ชื่ออื่น คือ Intermedin หรือ Melanotropin ที่กระตุ้นการทำงานของเม็ดสีที่ผิวหนัง เชื่อว่าต่อมฯส่วนนี้ทำงานภายใต้สมองไฮโปธาลามัสเช่นกัน
   
3. ต่อมใต้สมองกลีบหลัง (Posterior lobe ชื่ออื่น Neurohypophysis หรือ Pars nervosa หรือ Neural lobe): ต่อมฯกลีบหลังนี้ไม่ได้ทำหน้าที่สร้างฮอร์โมน แต่ทำหน้าที่เก็บกัก(Store) และหลั่ง(Secrete) ฮอร์โมน Oxytocin และ Vasopressin ซึ่งสร้างจากสมองส่วนไฮโปธาลามัส ซึ่งต่อมใต้สมองกลีบหลังก็ทำงาน/หลั่งฮอร์โมนภายใต้การกำกับของสมองไฮโปธาลามัสเช่นกัน

หากพบว่า มีอาการดังกล่าวเช่น การมองเห็นที่พร่ามัว (บ่อยครั้ง) หรือการปวดศีรษะร่วมด้วย ไม่ควรปล่อยไว้เนื่องจากเนื้องอกจะขยายตัวใหญ่ขึ้น…และที่สำคัญก็จะทำอันตรายได้มากขึ้นด้วย จึงควรมาพบแพทย์และวินิฉัยอาการเพื่อรักษา

แหล่งข้อมูลอ้างอิง:
– โรงพยาบาลเปาโล
–  wikipedia.org
– โรงพยาบาลพญาไท
เรียบเรียงข้อมูลโดย: CHULALAKPHARMACY.COM